نقوش تذهیب و اسلیمی

نقوش تذهیب و اسلیمی جزء مهم‌ترین رکن‌های طراحی سنتی کشور ما به شمار می‌روند. ریشه این نقش و نگار‌ها به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. اما اوج گسترش آن‌ها پس از ظهور اسلام اتفاق افتاده و پس از گذر از تغییرات مختلف، در دوره صفوی به بیشترین میزان تنوع طرح و رنگ دست یافته‌اند. در اروپا نیز هنر تذهیب و طرح اسلیمی کاربرد دارد. اما هنر این منطقه تفاوت زیادی با هنر‌های تذهیب ایران داشته و هرگز به پای طراحی ایرانی نمی‌رسد.

معرفی نقوش تذهیب و اسلیمی

برای معرفی هنر تذهیب و طرح اسلیمی، در ابتدا باید به معنای این واژه توجه کنیم. واژه «تذهیب» در لغت به معنای طلاکاری بوده و از کلمه عربی «ذهب» منشا گرفته است. این هنر با کمک تزئیناتی مانند طلاکاری، رنگ‌آمیزی و طراحی انواع نقوش هندسی و طبیعی سعی دارد مواردی مانند حاشیه‌ کتب را زیباتر نشان دهد.

به‌طور کلی طرح اسلیمی نوعی نقش و نگار است که شامل منحنی، خطوط پیچیده و دورانی می‌شود. در واقع نقوش اسلیمی به‌عنوان زیر‌مجموعه‌ای از هنر تذهیب شناخته می‌شود.

انواع نقوش تذهیب و اسلیمی و بررسی تفاوت آن‌ها

سه الگوی مهم در هنر تذهیب ایرانی شامل طرح اسلیمی، ختایی و مشعر هستند. نقوش اسلیمی شامل یک سری خطوط هندسی و منظم بوده که نقوش اسلامی نیز نامیده می‌شوند؛ زیرا منشا آن‌ها «خط کوفی» بوده است.

در مقابل، نقوش خطایی شامل ساقه‌، برگ و گل‌های مارپیچی است که با رنگ خاصی طراحی شده‌اند. در دوره سلجوقی از این طرح برای تزئین مساجد اصفهان، یزد و قزوین استفاده می‌شد. نقوش مشعر که آن را شعر نیز می‌نامند، به‌عنوان ترکیبی از دو نوع قبل شناخته می‌شوند. این طرح از تصویر حیوانات، پرندگان، مناظر طبیعی و حتی اشکال انسانی استفاده می‌کند. اختراع این طرح به دوره تیموری بازمی‌گردد.

انواع زیرشاخه‌های تذهیب

با بررسی تاریخچه این هنر می‌توان پی برد که زیرشاخه‌های مختلف آن نظیر کادر اسلیمی، در طراحی و زیباسازی کارایی متنوعی دارند. این زیرشاخه‌ها شامل موارد زیر هستند.

کادر و حاشیه

هنر حاشیه تذهیب از نقوشی مانند طرح اسلیمی و ختایی برای زیباسازی تابلوها و صفحه‌آرایی کتاب‌های نفیس استفاده می‌کند. برای بررسی مهم‌ترین نمونه این هنر می‌توان به صفحه‌آرایی قرآن، دیوان اشعار و کتاب‌های تاریخی اشاره کرد.

طراحی خطوط و نقش و نگار‌ها در حاشیه ظرافت بالایی داشته و رنگ آن‌ها بر‌ اساس هماهنگی با متن انتخاب می‌شود. در صنعت چاپ و صحافی از هنر کادر تذهیب بسیار استفاده‌ می‌کنند.

کاشی‌کاری

کمتر کسی را می‌توان یافت که درباره طراحی استثنایی کاشی‌های سنتی در ایران اطلاعاتی نداشته باشد. این زیبایی تا حد زیادی مدیون هنر تذهیب است. در واقع طراحی کاشی و بازسازی آثار تاریخی به‌عنوان یکی از کاربرد‌های مهم هنر تذهیب شناخته می‌شود.

شمسه

شمسه در هنر مذهبی به‌عنوان نمادی از گل رز محسوب می‌شود.‌ نتیجه استفاده از شمسه می‌تواند یک تابلوی زیبا باشد که یک طراح چند ماه زمان را به آماده‌سازی آن اختصاص داده است. استفاده از این تذهیب در هنر نقاشی رواج زیادی دارد.

ترنج

در واقع ترنج و شمسه از نظر مفهوم و شکل ظاهری تفاوتی نداشته و‌ در زبان فارسی به شمسه، ترنج نیز گفته می‌شود. ترنج یک نقش‌ تزئینی یا نمادین است که از یک چند‌ضلعی یا دایره تشکیل می‌شود. این اشکال در فرهنگ قدیمی ایرانی، نماد خورشید بوده‌اند.

محراب

محراب یکی از نقوش تذهیب است که انواع مختلفی مانند محراب درختی، قندیلی، هزار گل و هندسی دارد. الگوگیری از این نوع خاص قاب اسلیمی، برای طراحی مواردی مانند صفحات احادیث و فرش محراب استفاده می‌شود.

واگیره

واگیره قسمتی از دایره شمسه بوده که برای گسترش یک نقش وسیع در طرح اسلیمی و تذهیب استفاده می‌شود. به زبان ساده، با تکرار واگیره به‌صورت قرینه، شمسه به وجود می‌آید. معمولاً هر واگیره یک چهارم از شمسه را تشکیل می‌دهد. تذهیب‌کاران با طراحی بخشی از یک نقش و تکرار آن، طرح واحدی را در وسعت بالا ایجاد می‌کنند.

نشان

تذهیب نشان یک‌ طرح واحد است که با طراحی خاص خود نقش مهمی در زیباسازی جلد کتاب یا بسته‌بندی محصولات ایفا می‌کند.

کتیبه

تذهیب کتیبه شامل سرلوحه‌های کوچکی است که ظاهری شبیه به یک‌ قاب تذهیبی پهن داشته و برای جلوه دادن به یک سخن خاص مانند آیات قرآنی و اشعار استفاده می‌شود.

کاربردهای نقوش اسلیمی در طراحی گرافیک

هنرهای ایرانی از جمله طراحی گرافیک همواره رابطه مستقیمی با اشکال و تصاویر داشته‌اند. تصویرسازی‌هایی که مردم غار‌نشین برای نشان دادن اشیا، حیوانات و انسان‌ها انجام داده‌اند، نمونه بارزی از علاقه ایرانیان به استفاده از تصاویر هستند. در حال حاضر استفاده از نقوش اسلیمی در موارد زیادی رایج است که در ادامه به برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

زیباسازی کتب

اصلی‌ترین کاربرد نقوش اسلیمی در زیباسازی کتب مربوط به طراحی جلد و صفحه‌آرایی آن‌ها است. برای نمونه، حاشیه اسلیمی زیباترین صفحه‌آرایی را برای قرآن و سایر کتب خاص رقم می‌زند.

طراحی پوستر

کاربرد دیگر انواع وکتور اسلیمی مربوط به طراحی پوستر است. با کمک حاشیه و بک گراند اسلیمی می‌توان یک پوستر تبلیغاتی جذاب را طراحی کرد. مطمئناً با زیباتر شدن پوستر، توجه به تبلیغات نیز افزایش پیدا می‌کند.

بسته‌بندی محصولات

با توجه به رقابتی شدن بازار فروش انواع محصولات، استفاده از یک طرح اسلیمی خاص روی بسته‌بندی باعث افزایش حس رضایت مشتری و در نتیجه بالاتر رفتن میزان فروش می‌شود.

معماری

تزئینات معماری مانند نسخ خطی، گنبد‌ها، فلزکاری زینتی و صنعت تولید کاشی همگی با کمک نقوش تذهیب و اسلیمی، به جایگاه کنونی دست پیدا کرده‌اند. به‌طور کلی تذهیب در افزایش شهرت معماری ایرانی نقش اساسی را بازی کرده است.

تولید فرش

با توجه به اینکه فرش‌های سنتی ایرانی بر پایه اشکال هندسی، ترنج و حاشیه طراحی می‌شوند، می‌توان گفت که صنعت تولید فرش بیشترین وابستگی را به هنر تهذیب و نقوش اسلیمی دارد.

تنوع بی‌نظیر نقوش تذهیب با وب‌سایت گرافیک با طعم تربچه

تربچه یکی از برترین پلتفرم‌های ارائه انواع نقوش تذهیب و اسلیمی است که در قالب یک و‌ب‌سایت فعالیت می‌کند. برای دانلود طرح لایه باز می‌توانید به وب‌سایت تربچه مراجعه کرده و وکتور تذهیب مورد نظر خود را دریافت کنید. کیفیت فوق‌العاده نقوش و تنوع استثنایی آن‌ها از ویژگی‌های مهم طرح‌های تذهیب و اسلیمی تربچه به شمار می‌روند.

سخن پایانی

به جرات می‌توان گفت که هنر ایرانی از تذهیب و طرح اسلیمی جداشدنی نیست. به هر گوشه که بنگرید یک یا چند مورد از کاربرد این نقوش را خواهید دید‌. طراحی‌های مذهبی، نقاشی، خطاطی، صحافی و هزاران هنر دیگر به این نقش و نگار‌ها وابسته هستند. برای اینکه بتوانید زیبایی هنر خود را با این نقوش دوچندان کنید، بهتر است که به دنیای گسترده گرافیک با طعم تربچه ملحق شوید.

واحد خبری مرکزکده

منبع خبر: ایلنا